Ο Μοναχισμός και η ενοριακή πνευματικότητα
Εισήγηση του
Πανοσιολ. Ἀρχιμ. κ. Γεδεὼν Βαρυτίμου
Στην 3η Μοναστική Σύναξη της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αμερικής
Σεβασμιώτατε Αρχιεπίσκοπε Αμερικής κ. Ελπιδοφόρε,
Σεβασμιώτατοι και Θεοφιλέστατοι άγιοι αρχιερείς,
Σεβαστοί άγιοι Καθηγούμενοι και Γερόντισσες των Ιερών Μονών της Ιεράς μας Αρχιεπισκοπής,
Πατέρες και αδελφοί εν Κυρίω,
Είναι μεγάλη η τιμή για μένα και ιδιαίτερη ευλογία να κληθώ να εισηγηθώ ένα τόσο σημαντικό θέμα σε ένα τόσο σημαντικό ακροατήριο, γι᾽ αυτό και ενώ εκφράζω την ευγνωμοσύνη μου εκ βάθους καρδίας, ταυτοχρόνως ζητώ και την κατανόησή σας για την αμηχανία μου και το δέος μου.
Στην αρχαία Εκκλησία, όπως γνωρίζουμε και όπως διασώζεται στις Επιστολές του Αποστόλου Παύλου, οι Χριστιανοί είχαν ενεργό και ευδιάκριτο το Άγιον Πνεύμα. Ήταν ναοί του Αγίου Πνεύματος. Είχαν το χάρισμα της νοεράς προσευχής και είχαν διάφορα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος. Αυτό μαρτυρούν, μεταξύ των άλλων, οι δύο προς Κορινθίους Επιστολές του Αποστόλου Παύλου. Από αυτούς τους χαρισματούχους πιστούς-λαϊκούς επελέγοντο οι επίσκοποι και οι πρεσβύτεροι της Εκκλησίας.
Με την πάροδο, όμως, του χρόνου, εκκοσμικεύονταν οι κατά τόπους Εκκλησίες και ενορίες, χανόταν αυτή η παράδοση η οποία μετατοπίσθηκε στις ερήμους,, κατ᾽ αρχάς και, στην συνέχεια, στις Σκήτες και τις Ιερές Μονές. Έτσι, στον μοναχισμό επιτυγχανόταν ό,τι και στις ενορίες, κατά την αρχαία Εκκλησία.
Σε ένα μοναστήρι σε μία εκκλησιαστική κοινότητα ο λαϊκός βλέπει την έμπρακτη εφαρμογή της χριστιανικής ζωής και κατά το δυνατόν την εφαρμόζει στην ενορία του,
στην κοινότητα του. Ο Μοναχισμός έχει σημαντικό ρόλο στην πνευματική ζωή της εκκλησιαστικής κοινότητας με πολλούς τρόπους. Επιτρέψτε μου να απαριθμήσω μερικούς.
α) Ο πρώτος είναι η Προσευχή και η εσωτερική ελευθερία: Οι μοναχοί αφιερώνουν πολύ χρόνο στην προσευχή και τη μελέτη του Ευαγγελίου, προάγοντας έτσι την πνευματική τους ανάπτυξη και την εσωτερική τους ελευθερία. Η προσευχή μπορεί να βοηθήσει στην ενίσχυση της εσωτερικής ελευθερίας και της ψυχικής ευημερίας. Είναι ένας τρόπος να συνδεθούμε με τον εσωτερικό μας κόσμο, να εξερευνήσουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας, να βρούμε ενδυνάμωση και κατανόηση. Αυτή η διαδικασία μπορεί να μας βοηθήσει, ώστε να ανακαλύψουμε την εσωτερική μας ελευθερία και να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις της ζωής με περισσότερη σοφία και γαλήνη.
Όπως μας λέει ο Όσιος Θεόληπτος Φιλαδελφείας: Όταν ο νους και η διάνοια στέκονται μπροστά στο Θεό με ενεργό προσήλωση και θερμή δέηση, τότε ακολουθεί και η κατάνυξη της ψυχής. Κι όταν ο νους, ο λόγος και το πνεύμα προσπίπτουν στο Θεό, ο νους με την προσοχή, ο λόγος με την επίκληση και το πνεύμα με την κατάνυξη και την αγάπη, τότε όλος ο εσωτερικός άνθρωπος προσφέρει λατρεία στον Κύριο, σύμφωνα με την εντολή: «Θ᾽ αγαπήσεις τον Κύριο, το Θεό σου, με όλη την καρδιά σου» (Δευτ. 6, 5).
β) Δεύτερος τρόπος είναι η διατήρηση της θρησκευτικής παράδοσης: Οι μοναχοί διατηρούν τη θρησκευτική παράδοση και την προβάλλουν στην εκκλησιαστική κοινότητα, διασφαλίζοντας τη συνέχεια της θρησκευτικής διδασκαλίας. Σε μία ενορία από την άλλη, οργανώνονται τακτικά μαθήματα και συναντήσεις για την διδασκαλία του ευαγγελίου και των θρησκευτικών αξιών και πεποιθήσεων σε παιδιά και ενήλικες. Ενθαρρύνουμε στις κοινότητές μας τα μέλη της εκκλησιαστικής κοινότητας να συμμετέχουν σε φιλανθρωπικές δραστηριότητες και υπηρεσίες για την υποστήριξη συνανθρώπων μας. Μέσω των εορτών στις κοινότητες διατηρούμε την ιστορική και θρησκευτική ταυτότητά τους. Επίσης, μπορούμε να ενθαρρύνουμε τα μέλη να συμμετέχουν ενεργά στις δραστηριότητες της εκκλησιαστικής κοινότητας για να διατηρούν την σύνδεσή τους με αυτή.
γ) Τρίτος τρόπος είναι η διακονία και η αγάπη προς τον πλησίον: Πολλοί μοναχοί αφιερώνουν τη ζωή τους στην υπηρεσία προς την κοινότητα και την αγάπη προς το πλησίον, προσφέροντας συναισθηματική και πνευματική υποστήριξη. Η διακονία και η αγάπη προς το πλησίον είναι σημαντικές αξίες που συμβάλλουν στη δημιουργία θετικών κοινωνικών σχέσεων και στην ενίσχυση της αλληλεγγύης. Μπορούμε μέσω πράξεων καλοσύνης, εθελοντικής εργασίας ή απλώς με το να είμαστε δίπλα στον πλησίον, να στηρίζουμε και να βοηθούμε κάποιον από τον περίγυρό μας. Αυτές οι πράξεις μπορούν να έχουν σημαντικό αντίκτυπο στη ζωή των ανθρώπων και να συμβάλουν στην πνευματική τους ζωή κατά το ιερό ευαγγέλιο.
δ) Και, τέλος, τέταρτος τρόπος είναι το Πρότυπο της πνευματικής ζωής: Στην Ορθόδοξη Χριστιανική πίστη, οι μοναχοί αποτελούν ένα πρότυπο πνευματικής ζωής και ένα σημαντικό μέρος της εκκλησιαστικής κοινότητας. Η μοναστική ζωή στην Ορθόδοξη παράδοση διαθέτει μεγάλο κύρος και χαίρει του σεβασμού του λαού του Θεού, καθώς οι μοναχοί αφιερώνουν τις ζωές τους στην προσευχή και στην διακονία τους προς την εκκλησία και στην υπηρεσία προς το λαό του Θεού.
Οι μοναχοί ζουν συνήθως σε μοναστήρια και ακολουθούν αυστηρούς κανόνες και πνευματικό τρόπο ζωής. Προσεύχονται καθημερινά, τελούν Θείες Λειτουργίες και τις άλλες καθημερινές του ιερές ακολουθίες, όντες πρότυπα θρησκευτικής ζωής για τους πιστούς.
Επιπλέον, προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στις εκκλησιαστικές κοινότητες και την κοινωνία, όπως και στο φιλανθρωπικό έργο, την εκπαίδευση, τη διατήρηση της ελληνικής γλώσσας και την πνευματική υποστήριξη των πιστών. Ο Μέγας Βασίλειος σε ομιλία του προς νέους με τίτλο «πώς να ωφελούνται από τα Ελληνικά Γράμματα», είχε πει:
Ὁδηγός μας στὴν ἐδῶ κάτω, ζωὴ εἶναι ἡ Ἁγία Γραφή, ποὺ ἡ γλώσσα της ἔχει πολὺ μυστήριο. Ὅσο ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἀκόμα μικρὴ ἡλικία, εἶναι φυσικὸ νὰ μὴ καταλαβαίνει τὴ βαθιά της σημασία. Τί κάνει, λοιπόν; Προγυμνάζεται μὲ τὰ μάτια τῆς ψυχῆς σὲ ἄλλα κείμενα, ὄχι ἐντελῶς ξένα, ποὺ μοιάζουν μὲ καθρέφτες καὶ σκιές.
Συνολικά, ο μοναχισμός συμβάλλει στην πνευματική ενίσχυση και ανάπτυξη της εκκλησιαστικής κοινότητας μέσω της προσευχής, της διατήρησης της θρησκευτικής παράδοσης και της υπηρεσίας προς τον πλησίον.
Ο λαϊκός σε ένα μοναστήρι βλέπει την έμπρακτη εφαρμογή της χριστιανικής ζωής κατά το ιερό ευαγγέλιο, βλέπει το μέτρο, τα όρια της αρετής, της άσκησης και το όφελος του αγώνα κατά των παθών, τους καρπούς της ασκητικής άθλησης, της πνευματικής και της λειτουργικής ζωής και το πώς αυτές αναμορφώνουν τον άνθρωπο και ξεπερνούν κάθε ψυχολογική αλλά και πνευματική νόσο. Έτσι μπορεί να εμπνευστεί και να προσπαθήσει να την εφαρμόσει και στην προσωπική του ζωή και στην κοινότητά του.
Με το να εφαρμόζει τις αρχές αυτές στην ενορία του, ο λαϊκός συμβάλλει στη δημιουργία μιας κοινότητας που βασίζεται στην πίστη, την αγάπη και την αλληλεγγύη. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε βελτίωση των σχέσεων μεταξύ των μελών της ενορίας και να έχει θετική επίδραση στην κοινότητα γενικά.
Επίσης, μπορεί να βοηθήσει στην αλληλοβοήθεια και την υπηρεσία στην ευρύτερη κοινωνία, προωθώντας τις αξίες της ευαγγελικής ζωής πέραν των τειχών του μοναστηριού.
Για την Εκκλησία της Αμερικής, η διατήρηση μιας αδιάσπαστης συνέχειας με τη μυστηριακή και πνευματική ζωή της ορθόδοξης παράδοσης έχει μεγάλη σημασία. Αυτή η συνέχεια είναι ένας τρόπος για να διασφαλιστεί ότι οι Ορθόδοξοι πιστοί στην Αμερική μπορούν να βιώσουν στον ίδιο βαθμό την πνευματική άσκηση και την μυστηριακή ζωή που βιώνεται εδώ και αιώνες στην Ελλάδα, αλλά και στο Μέγα Μοναστήρι, στην Άγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία, το Οικουμενικό μας Πατριαρχείο, του οποίου Περιβόλι, το Περιβόλι της Παναγίας αποτελεί και το Άγιον Όρος. Έτσι, κατ᾽ αυτόν τον τρόπο, συνεχίζεται η παράδοση και στις ενορίες, όπου ο ένας διδάσκει τον άλλον ή ο ένας παίρνει παράδειγμα από τον άλλο, λαϊκοί και κληρικοί. Σε αντίθεση με άλλες μοναστικές παραδόσεις που προήλθαν από πολύ νεότερες αναμορφωμένες εκκλησίες του βορρά, όπως της Ρωσίας.
Η Ιερά Αρχιεπισκοπή Αμερικής, που είναι προέκταση του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, δίνει την ευκαιρία για την αυτούσια μοναστική
παράδοση όπως έρχεται από το βάθος των αιώνων, χωρίς διαμεσολαβητές, χωρίς αλλαγές, όπως αυτή από την σλαβική παράδοση που πήρε ό,τι πήρε από το Βυζάντιο, το άλλαξε, και μετά το έφερε εδώ στην Αμερική.
Η Ορθοδοξία, όμως, για τους λαϊκούς δεν μπορεί να βιωθεί αληθινά δίχως την Ενορία, την κοινότητα. Ο αθλητής δεν μπορεί να αγωνιστεί έξω από το στάδιο, κι αν αγωνιστεί δεν στεφανώνεται. Η Ενορία είναι το στάδιο της ορθοδόξου βιωτής για τους λαϊκούς, είναι το μυστήριο της αγάπης αλλά και το εργαστήριο της αγιότητας. Στο μοναχισμό, Ενορία είναι το κοινόβιο ή η σκήτη. Η χριστιανική ζωή επικεντρώνεται πάντα γύρω από την κοινότητα. Ο χριστιανός αγωνίζεται να αγαπήσει τον πλησίον του, με τα προτερήματα και τα ελαττώματά του. Με αυτούς τους συγκεκριμένους ανθρώπους πρέπει να ομονοεί, αυτούς πρέπει να συγχωρεί.
Μέσα στην ενορία πραγματοποιείται ο σκοπός της δημιουργίας μας, που είναι να ζήσουμε μετέχοντας ομότιμα στη ζωή της Αγίας Τριάδος. Η ζωή της Αγίας Τριάδος είναι ζωή αγάπης. Το ίδιο είναι και η ζωή της μοναστική κοινότητας και της ενορίας. Η Ενορία είναι η κιβωτός της σωτηρίας. Ας ενταχθούμε σ᾽ αυτήν κι ας την διαφυλάξουμε, οπλισμένοι με υπακοή και αφοσίωση στην Εκκλησία και τον Επίσκοπο, με υπομονή και αγάπη «έως ου ημέρα διαυγάση και φωσφόρος ανατείλη εν ταις καρδίαις υμών» (Β’ Πέτρου 1,19).
Η ειρηνική και δημιουργική συνύπαρξη και συνεργασία της ενοριακής κοινότητας με την μοναστική κοινότητα, το ουράνιο άρωμα της μοναστικής ζωής, αυτό που τρέφει και την πνευματικότητα όλου του εκκλησιαστικού σώματος, είναι το μυστικό για την εξάπλωση της αμωμήτου ορθοδόξου ημών πίστεως στη φιλόξενη, ελεύθερη και δημοκρατική Αμερική. Εις δόξαν του εν Τριάδι προσκυνουμένου και δοξαζομένου Θεού ημών, Αμήν.
