Ἀριθ. Πρωτ. 2 / 04                                                                                                              
 

30 Ἰανουαρίου 2004

Ἑορτή τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν καί

Ἡμέρα τῶν Ἑλληνικῶν Γραμμάτων

                                                                                                                                               

  «Ἔργον ἔχεις, ψυχή, καί μέγα: ἐρεύνα σαυτήν»

  Ἅγ. Γρηγόριος Θεολόγος (Περί Ἑαυτοῦ)

 

Πρός τούς Σεβασμιωτάτους καί Θεοφιλεστάτους Ἀρχιερεῖς, τούς Εὐλαβεστάτους Ἱερεῖς καί Διακόνους, τούς Μοναχούς καί Μοναχές, τούς Προέδρους καί Μέλη τῶν Κοινοτικῶν Συμβουλίων, τά Ἡμερήσια καί Ἀπογευματινά Σχολεῖα, τίς Φιλοπτώχους Ἀδελφότητες, τήν Νεολαία, τίς Ἑλληνορθόδοξες Ὀργανώσεις καί ὁλόκληρο τό Χριστεπώνυμον πλήρωμα τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀμερικῆς

                       

Ἀδελφοί καί ἀδελφές ἐν Χριστῷ,

            Λέγεται γιά τόν ἀρχαῖο φιλόσοφο Θαλῆ τόν Μιλήσιο ὅτι ὅταν κάποιος τόν ρώτησε  «Τί εἶναι δύσκολο στή ζωή;» ὁ Θαλῆς ἀπάντησε ἀμέσως: «Τό γνῶθι σεαυτόν», τό νά γνωρίσῃς τόν ἑαυτό σου ( ἀπό τούς Βίους τῶν Φιλοσόφων, τοῦ Διογένη Λαερτίου). Αὐτό τό ἀπόφθεγμα, «Γνῶθι σεαυτόν», ἦταν τόσο κοινό στήν Ἑλληνική φιλοσοφία, ὥστε καί οἱ ἴδιοι οἱ ἀρχαῖοι διερωτῶντο γιά τήν ἀρχική του προέλευση. Ἐν τούτοις, αὐτό τό γνωμικό ἔγινε εὐρέως γνωστό ὡς ἐπιγραφή ἐπάνω ἀπό τήν εἴσοδο τοῦ Μαντείου τῶν Δελφῶν, ἡ ὁποία νουθετοῦσε τούς προσερχομένους γιά νά λάβουν τό δῶρο τοῦ χρησμοῦ ὅτι ἡ πιό βασική γνώση δέν εἶναι αὐτή πού ἀφορᾶ στό μέλλον, ἀλλά αὐτή τοῦ ἰδίου τοῦ ἑαυτοῦ τους. Διότι, σύμφωνα μέ τήν Ἑλληνική διανόηση, μέσα στά πλαίσια τοῦ ἑαυτοῦ μας ὑπάρχει ἡ διαίσθηση ὅλων τῶν πραγμάτων: τοῦ κόσμου γύρω μας, τῆς ὁρατῆς καί ἀοράτου φύσεως, ἀκόμη καί θείων ἀληθειῶν.

            Ἴσως κανένα ἄλλο στοιχεῖο τῆς Ἑλληνικῆς φιλοσοφικῆς κληρονομιᾶς δέν υἱοθετήθηκε περισσότερο ἀπό τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἀπό τόν κανόνα « Γνῶθι σεαυτόν». Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες, τούς ὁποίους ἑορτάζουμε σήμερα - ὁ Μέγας Βασίλειος, ὁ  Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος καί  ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος - ἑφήρμοσαν καί κήρυξαν τήν αὐτογνωσία, τό «γνῶθι σεαυτόν» ὡς ἀπαραίτητο στοιχεῖο τῆς ἀληθινῆς πνευματικότητος, ὡς ἀρχή τοῦ ἁγιασμοῦ καί ὡς βάση τῆς ὁλόψυχης δοξολογίας τοῦ Θεοῦ.

            Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, λόγου χάριν, προϋποθέτει τήν αὐτογνωσία ὡς τό κλειδί τό ὁποῖο ἀνοίγει τίς θῦρες τῆς μετανοίας. Γράφει σχετικά: «Ἔργον ἔχεις, ψυχή, καί μέγα, ἄν τό θέλῃς: ἐρεύνα τόν ἑαυτό σου, ποιά εἶσαι καί ποῦ κατευθύνεσαι, ἀπό ποῦ προῆλθες καί ποῦ πρόκειται νά παρουσιασθῇς. Ἄν ζῇς, ζῆσε τοῦτο τό ἔργο καί ἀκόμη περισσότερο.  Ἔργον ἔχεις, ψυχή» (Ποίημα 2.1.78, Περί Ἑαυτοῦ).

            Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, ἐπίσης, ἐξυμνεῖ τήν αὐτογνωσία καί μάλιστα ὡς τήν ὁδό πού ὁδηγεῖ στήν ταπεινοφροσύνη καί σ' ὅλες τίς ἄλλες ἀρετές. Σημειώνει χαρακτηριστικά: «αὐτός πού ἀγαπᾶ τήν ἐπιφανειακή δόξα καί θεωρεῖ σπουδαῖα τά πράγματα τοῦ παρόντος κόσμου δέν συγχωρεῖται ὅταν παραβλέπει τήν γνώση τοῦ ἑαυτοῦ του. Τοὐναντίον αὐτός πού παραβλέπει τά παρόντα , εὔκολα θά γνωρίσῃ τόν ἑαυτό του. Καί γνωρίζοντας τόν ἑαυτό του θά βαδίσῃ τόν δρόμο καί πρός ὅλες τίς ἄλλες ἀρετές» ( Ὁμιλία 25 εἰς τό κατά Ματθαῖον Εὐαγγέλιον).

            Ὁ Μέγας Βασίλειος, ἑρμηνεύοντας ἀναλυτικῶς τά πλεονεκτήματα τῆς αὐτογνωσίας, λέγει: « Ἐάν προσέχης τόν ἑαυτό σου δέν θά χρειασθῇς νά ἀναζητήσῃς τόν Θεόν μέσῳ τῆς δημιουργίας τοῦ σύμπαντος, ἀλλά ἐντός τοῦ μικροκόσμου τοῦ ἑαυτοῦ σου θά ἀντικρύσῃς τήν σοφία τοῦ Δημιουργοῦ σου» ( Ὁμιλία εἰς τό «Πρόσεχε σεαυτῷ»). Διατυπωμένο μέ ἄλλα λόγια αὐτό σημαίνει ὅτι  ὁ ἄνθρωπος ἀποτελεῖ ἕνα μικρόκοσμο, ὁ ὁποῖος διακηρύσσει τήν δόξα τοῦ Δημιουργοῦ σ' ὅποιον κοιτάζει μέσα του τόσο καθαρά ὅσο ὁ οὐρανός τήν ἀποκαλύπτει σ' αὐτόν πού στρέφει τά μάτια του πρός τά ψηλά.

            Ὁ Μέγας Βασίλειος συνεχίζει περαιτέρω: « Ὅταν διεξέλθῃς προσεκτικά τά παρακάτω σημεῖα... θά μπορέσῃς νά εἰπῇς μαζί μέ τόν προφήτη « ἐθαυμαστώθη ἡ γνῶσις Σου ἐξ ἐμοῦ» (Ψαλμ. 138:6), ἡ γνώση σου, Θεέ μου, ἀπέβη θαυμασία ἐκ τῆς μελέτης τοῦ ἑαυτοῦ μου». Γι' αὐτόν τόν λόγο πρόσεχε τόν ἑαυτό σου γιά νά μπορέσῃς νά προσέξῃς τόν Θεό, στόν ὁποῖο ἀνήκει ἡ δόξα εἰς τούς αἰῶνας.»  Ἑπομένως, ἡ ἀληθινή γνώση τοῦ ἑαυτοῦ μας ὁδηγεῖ οὐσιαστικά στή δοξολογία τοῦ Θεοῦ καί ποτέ στήν ἀμφιβολία ἤ τήν ἀπόγνωση.

            Στήν ἐποχή μας, πολύ συχνά, ἡ πληροφόρηση συγχέεται μέ τήν γνώση καί ἡ τεχνολογία θεωρεῖται σοφία. Ὁ λεγόμενος «Πληροφοριακός Ὑπερ-Αὐτοκινητόδρομος» μαζί μέ τά ἄλλα ἠλεκτρονικά μέσα, πλημμυρίζει τή ζωή μας μέ γεγονότα καί ἰδέες. Γι' αὐτό καί εὔκολα  ἡ ἥσυχη ἐργασία τῆς αὐτογνωσίας πνίγεται μέσα στόν πληροφοριακό κατακλυσμό τῆς ἐποχῆς μας. Ἡ περισυλλογή, ἡ ἡσυχία, ὁ διαλογισμός, ἡ πρακτική τῆς ἠρεμίας εἶναι στοιχεῖα τά ὁποῖα προσφέρουν τό πλαίσιο μέσα στό ὁποῖο ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά ξεδιψάσῃ πίνοντας ἀπό τά βαθειά νερά τῆς αὐτογνωσίας ὁπότε καί ὁδηγεῖται στή μετάνοια, τήν ἀρετή καί τή λατρεία τοῦ Θεοῦ. Ὡς Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί, πού ἐκτιμοῦμε τήν Ἑλληνική κληρονομιά μας πρέπει νά πᾶμε ἀντίθετα στά ρεύματα τῆς ἐποχῆς μας καί νά ἀκολουθήσουμε τούς Πατέρες καλλιεργώντας τή συνεχῆ προσήλωσή μας στόν ἀρχαῖο κανόνα,  «Γνῶθι σεαυτόν».

            Εἴθε οἱ μαθητές, οἱ διδάσκαλοι καί οἱ ὑποστηρικτές τῶν Ἑλληνικῶν Γραμμάτων ὅλων τῶν κοινοτήτων καί τῶν Ἀρχιεπισκοπικῶν ἱδρυμάτων νά εἶναι εὐλογημένοι μέσῳ τῆς ἀναζητήσεως τῆς ἀληθινῆς γνώσεως τοῦ ἑαυτοῦ ἡ ὁποία ὁδηγεῖ στή σωτηρία, διά πρεσβειῶν τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν καί Οἰκουμενικῶν Διδασκάλων τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ.

                                                   

Μέ πατρική ἐν Χριστῷ ἀγάπη

+ ὁ  Ἀρχιεπίσκοπος Ἀμερικῆς Δημήτριος